Sơ Lược Cách Nhập Chữ Hán Nôm Bằng Bộ Gõ WinVNKey

Ngô Đình Học

Email: hoc96@yahoo.com

Web: http://winvnkey.sf.net

Phiên bản 3, ngày 22 tháng 12 năm 2009

Mục Lục

1. Sơ lược
2. Cách bật chức năng nhập Hán Nôm
3. Cách nhập chữ Hán Nôm bằng âm Việt
4. Cách nhập cụm chữ Hán Nôm
5. So sánh cách nhập chữ đơn và chữ phức
6. Cách nhập chữ Hán bằng âm Pinyin
7. Khi gặp trục trặc
8. Kết luận

Phụ Lục A: Thắc mắc thường gặp khi gõ Hán Nôm

A1. Khó khăn khi nhập chữ Nôm

A2. Cách nhập nhanh cụm chữ Hán Nôm bằng viết tắt

A3. Các kho dữ liệu Hán Nôm nằm ở đâu?

A4. Làm sao biết được số lượng chữ đơn hoặc phức trong mỗi kho dữ liệu?

A5. Thủ tục tái tạo kho dữ liệu

Phụ Lục B: Cách nhập chữ Hán Nôm từ cửa sổ khác

B1. Chế độ nhập chữ Hán Nôm gián tiếp

B2. Làm sao gõ các phím chữ phi Hán Nôm?

B3. Bàn phím ảo Hán Nôm

B4. Cách cài đặt MS Word để nhập chữ theo cột từ phải qua trái

1. Sơ lược

WinVNKey là tên một bộ gõ chữ Việt và các chữ các nước khác trên thế giới, kể cả Hán Nôm. Bài viết này có mục đích giới thiệu sơ lược cách nhập chữ Hán Nôm bằng bộ gõ WinVNKey (từ phiên bản 5.5.460 trở đi) cho những người không rành máy tính.

Trước hết, bạn phải biết cách hạ tải và cài đặt WinVNKey, đồng thời phải biết cách gõ chữ Việt. Nếu chưa biết, bạn có thể tham khảo các bài viết ở http://vietpali.sf.net/binh

, nhất là bài “Hướng Dẫn Cấp Tốc Phần Mềm Gõ WinVNKey.” Bài hướng dẫn này có hai dạng: dạng tóm gọn dành cho người mới bắt đầu làm quen với WinVNKey, dạng đầy đủ dành cho những người muốn biết rõ chi tiết từng bước với đầy đủ hình minh họa.

Đại khái, để nhập được Hán Nôm, bạn cần làm như sau:

1. Download 3 fonts Hán Nôm sau đây và cài đặt chúng:
• Download hai font miễn phí có độ phân giải cao:

i. font “HAN NOM A” (HiRes-Hannom-A.exe, 11 MB)

ii. font “HAN NOM B” (HiRes-Hannom-B.exe, 20.5 MB)

• Download font “Arial Unicode MS” (aruniupd.exe, 13.7 MB). Đây là font của Microsoft. Trước đây, Microsoft cho phép download miễn phí nên một số website sao chép và lưu trữ trong website của họ. Sau này Microsoft không cho phép download miễn phí nữa và cấm các website khác sao chép, lưu trữ. Tuy nhiên, bạn có thể truy tìm cụm từ “aruniupd.exe download” trên Google rồi căn cứ theo đó mà thử download tại một số website khác nhau. Thế nào bạn cũng sẽ tìm được một website chưa biết về việc Microsoft cấm download miễn phí.

2. Down load WinVNKey

· Download phiên bản WinVNKey thích hợp cho máy Windows của bạn từ http://winvnkey.sf.net/download

· Cài đặt WinVNKey

· Chạy WinVNKey và chọn giao diện chữ Việt (Hình 1).

· Bạn có thể thay đổi giao diện tiếng Anh (Show English interface) hoặc tiếng Việt (Hiển thị chữ Việt) bằng cách nhấn nút Run (tức nút Chạy) như Hình 2.

3. Cài đặt font chữ Hán Nôm kép trên Windows XP

Nếu máy bạn là XP, bạn cần cài đặt Registry để có thể hiển thị một số chữ Hán Nôm kép (surrogate Unicode characters). Nếu không cài đặt, mỗi chữ Hán Nôm kép sẽ hiển thị thành hai ô vuông trống. WinVNKey có thể giúp bạn cài đặt Registry một cách dễ dàng như sau:

· Nhấn nút Chạy ở Hình 2, chọn menu “Sở thích (Preferences)”

· Nhấn lên thẻ “Phông chữ kép” như Hình 3

· Nhấn lên nút “Mặc định” để cài đặt Registry.

· Nhấn lên nút X (góc trên bên phải) để đóng lại

4. Nếu bạn không thay đổi gì hết thì kiểu gõ mặc định là “2. VIQR - linh động” như Hình 1.

Muốn biết chi tiết về qui ước dấu của kiểu gõ này, nhấn lên hyperlink màu xanh “Kiểu gõ”.

Kiểu gõ VIQR hay ViêtNet là kiểu gõ chữ Việt dùng các dấu sau đây:

' ` ? ~ . ( ^ + -

để gõ các dấu sắc, huyền, hỏi, ngã, nặng, dấu trăng, dấu mũ, dấu móc, và dấu gạch của đ. Ngoài ra, kiểu gõ này cho phép gõ nhanh bằng cách gõ j cho dấu trăng (aj thành ă) hoặc dấu móc (oj thành ơ, uj thành ư), gõ lặp aa để được â, ee để được ê, oo để được ô, uu để được ư, dd để được đ. Nếu bạn đã quen với kiểu gõ Telex, VNI thì hãy nhấn lên mũi tên trong hộp “Kiểu gõ” để thay đổi.

Hình 1. WinVNKey cài đặt ở dạng mặc định (default)

Hình 2. Thay đổi Sở thích

Hình 3: Nhấn “Mặc định” để cài đặt Registry nhằm có thể hiển thị chữ Hán Nôm kép.

2. Cách bật chức năng nhập Hán Nôm

Muốn gõ Hán Nôm, bạn hãy nhấn lên nút (xem Hình 4):

Chạy | Gõ Hán Nôm

Một hộp thoại sẽ hiện ra giải thích cách nhập chữ Hán Nôm (Hình 5). Bạn nên đọc sơ qua để hiểu rồi nhấn “Yes”. Sau đó bạn sẽ thấy hiện ra hộp thoại Quản Lý Hán Nôm (QLHN) như Hình 6. Bạn có thể thay đổi kích thước hộp thoại bằng cách dùng chuột để kéo góc bên phải phía dưới. Phận sự chính của hộp thoại này là hiển thị danh sách chữ Hán Nôm để cho bạn chọn lựa. Điều quan trọng cần chú ý là bạn không nhập chữ Hán Nôm vào hộp QLHN mà nhập ngay vào trong ứng dụng của bạn như Notepad, Wordpad, MS Word, v.v.

Hình 4. Bật chức năng “Gõ Hán Nôm” từ nút Chạy

Hình 5. Chọn Yes để có thể bỏ dấu tiếng Việt cho từ dính chùm

Hình 6. Hộp thoại Quản Lý Hán Nôm (QLHN)

3. Cách nhập chữ Hán Nôm bằng âm Việt

WinVNKey hiện hỗ trợ 9 kho dữ liệu Hán Nôm. Bạn có thể dùng cùng một lúc một hay nhiều kho dữ liệu bằng cách nhấn mũi tên bên trái của hộp chữ nằm bên dưới nút “Chọn lựa” (xem Hình 7).

Bây giờ bạn hãy mở bất kỳ editor nào (Notepad, Wordpad, Word, v.v.) và gõ chữ Việt như bình thường. Khi nào bạn muốn chuyển từ chữ Việt sang chữ Hán hoặc Nôm, bạn hãy gõ thêm dấu gạch chéo ở cuối từ, chẳng hạn “mã/”. Khi đó hộp QLHN sẽ hiện ra danh sách các chữ Hán Nôm có âm đọc là “mã” (Hình 10). Nếu muốn chọn chữ Hán số 2 thì bạn có thể

· hoặc gõ số 2 liền sau dấu gạch chéo,

· hoặc dùng chuột nhấp lên chữ Hán thứ hai ở hộp QLHN.

Sau đây là các bước cụ thể để nhập chữ Hán có âm Việt đọc là “mã”:

1. Chọn kho dữ liệu “Hán” như Hình 7 (kho số 1).
2. Nhấn nút “Chọn lựa” để chọn menu “Hiển thị chữ và cách phát âm” như Hình 8.
3. Mở Notepad (hoặc Wordpad, hoặc MS Word) và chọn font “Arial Unicode MS” vì font này có chứa nhiều chữ Hán Nôm (Hình 9).
4. Gõ vào Notepad: mã/ (nhớ gõ / liền sau chữ mã). Nhìn vào hộp Quản Lý Hán Nôm sẽ thấy danh sách các chữ Hán (Hình 10).
5. Muốn chọn chữ Hán thứ 2 ( 傌 ) trong hộp QLHN, bạn có thể:

· gõ tiếp số 2 vào sau dấu / trong Notepad (Hình 9), nghĩa là gõ: mã/2

· hoặc nhấp chuột lên hình chữ Hán số 2 ở hộp QLHN

Lập tức cả cụm chữ “mã/” bị xóa và thay thế bằng chữ 傌. Nếu bạn chỉ thấy ô vuông hiện ra thì đó là do font “Arial Unicode MS” không có hỗ trợ chữ này. Khi đó, bạn cần đổi sang font “HAN NOM A” hoặc “HAN NOM B”.

6. Nói chung, muốn chọn chữ Hán nào thì bạn cứ gõ số thứ tự (1 2 3 …) hoặc chữ cái (a b c …) đứng phía trước chữ đó. Nếu danh sách dài, bạn nhấn lên mũi tên phía dưới để xem các chữ Hán còn lại (Xem Hình 10 bên trái).

Hình 7. Chọn cơ sở dữ liệu cần dùng (Chọn menu 1 để nhập chữ Hán,

chọn 2 để nhập chữ Nôm, chọn cả 1 lẫn 2 để nhập chữ Hán và Nôm)

Hình 8. Chọn “Hiển thị chữ và cách phát âm” (rất hữu dụng khi gõ từ kép)

Hình 9. Chọn font “Arial Unicode MS”

Hình 10. Gõ mã/ trong Notepad sẽ thấy hiện ra các chữ Hán trong hộp QLHN.

Hình 11. Gõ mã/2 để nhập chữ Hán傌 (chữ mang số 2) từ hộp QLHN vào Notepad.

4. Cách nhập cụm chữ Hán Nôm

Nói chung, mỗi âm Việt có thể tương ứng với hàng trăm chữ Hán Nôm làm cho việc chọn chữ rất mất nhiều thời giờ. Chẳng hạn, có 40 chữ Hán đọc âm “anh”, có 5 chữ Hán đọc âm “hùng”, nhưng lại chỉ có một cặp chữ Hán có âm đọc là “anh hùng”. Vì vậy, muốn gõ nhanh, ta cần giới hạn danh sách chữ Hán Nôm bằng cách gõ hai hoặc nhiều từ Việt. Trong trường hợp này WinVNKey đòi hỏi các âm chữ Việt phải được gõ dính chùm lại như “anhhùng/”. Để có thể gõ dấu cho chữ Việt dính chùm, bạn phải chọn “Cách kết hợp dấu” số 7 trong Trang Chính (xem Hình 12).

“7. Nhiều vần kiểu tự do (Gõ dấu tự do, kết hợp với vần cuối cùng)”

Hình 13 cho thấy cụm chữ Hán hiện ra trong hộp QLHN khi gõ dính chùm “anhhùng/” trong Notepad.

Hình 12. Chọn Cách kết hợp dấu số 7 để có thể gõ dấu cho chữ Việt dính chùm.

Hình 13. Gõ từ phức dính chùm sẽ giới hạn danh sách chữ Hán làm cho việc chọn chữ dễ dàng hơn. Gõ anhhùng/1 sẽ được 英雄.

5. So sánh cách nhập chữ đơn và chữ phức

Cách nhập chữ đơn:

· Cơ sở dữ liệu chữ đơn trong WinVNKey có tương đối rất đầy đủ các chữ, kể cả các chữ hiếm dùng và cổ xưa.

· Mỗi âm Việt đơn có rất nhiều chữ Hán Nôm tương ứng, nhiều khi lên hàng trăm chữ, làm mất thời giờ chọn lựa khi gõ.

Cách nhập chữ phức:

· Tương quan giữa âm Việt phức (như “anhhùng”, “hàokiệt”) và các chữ Hán Nôm hầu như là tương quan một-một, nghĩa là mỗi âm Việt phức chỉ tương ứng với một cụm chữ Hán phức hoặc Nôm phức mà thôi. Do đó, người dùng sẽ gõ nhanh, đỡ phải mất thời gian đọc và chọn lựa.

· Tuy nhiên, cơ sở dữ liệu chữ phức chỉ có độ chừng 30 ngàn cụm chữ phức, nghĩa là còn thiếu rất nhiều cụm chữ phức.

· Do đó, khi bạn gõ âm Việt phức mà không thấy cụm chữ Hán hiện ra thì hãy hiểu rằng cơ sở dữ liệu còn thiếu cụm chữ này. Lúc đó, bạn phải xoay qua cách gõ chữ đơn mà thôi.

6. Cách nhập chữ Hán bằng âm Pinyin

Các này giống như cách nhập chữ Hán Nôm bằng âm Việt, chỉ khác là bạn không phải gõ âm Việt mà phải gõ âm Pinyin (Bính Âm). Bạn phải dùng số 1, 2, …, 5 để tượng trưng các dấu Pinyin. Sau khi gõ xong từ Pinyin, bạn cần gõ tiếp dấu chéo / để làm xuất hiện danh sách chữ Hán.

Sau đây là các bước cụ thể:

• Chọn kho dữ liệu số 6 của bảng menu trong Hình 7:

“6. Gõ chữ Hán Phồn/Giản thể bằng Pinyin, tiếp theo là dấu /”

• Mở Notepad ra và gõ thử từ Pinyin sau đây: shang3/
• Hộp QLHN sẽ hiện ra một danh sách chữ Hán có âm đọc Pinyin là shang3 (xem Hình 14). Muốn chọn chữ nào thì gõ số thứ tự của chữ đó, hoặc dùng chuột trái nhấp lên chữ đó.
• Chú ý rằng hộp QLHN trong Hình 14 chỉ hiện chữ Hán mà không kèm theo âm đọc là do tác giả đã bật tùy chọn “Hiển thị chữ mà thôi” trong menu của Hình 8.

Hình 14. Nhập chữ Hán bằng âm Pinyin.

7. Khi gặp trục trặc

Nói chung, WinVNKey cung cấp hướng dẫn ở nhiều nơi trong các hộp thoại (nhấn các cụm chữ màu xanh) hoặc menu ở các nút (button). Cụ thể, muốn hiểu thêm về cách gõ Hán Nôm, bạn có thể nhấn lên nút “Chọn lựa” rồi chọn menu “Hướng dẫn” như Hình 15. Bạn hãy chọn chủ đề mà bạn có thắc mắc.

Hình 15. Menu Hướng dẫn giúp giải thích rất nhiều chủ đề.

Chẳng hạn, khi gõ chữ Nôm bạn có thể gặp trường hợp hiện ra 2 ô vuông. Để khắc phục điều này bạn cần phải sửa lại Windows registry của bạn như đã đề cập sơ lược trong mục 1, tiểu mục 3 của bài này. Muốn biết chi tiết, bạn hãy chọn chủ đề:

Chọn lựa | Hướng dẫn | Hướng dẫn về các chủ đề khác | “9. Tại sao tôi thấy hai ô vuông trống thay vì chữ Hán Nôm?”

Hình 16. Các chủ đề khác trong hướng dẫn về Hán Nôm

Nếu thắc mắc của bạn chưa được giải đáp thỏa đáng, bạn có thể đăng câu hỏi lên diễn đàn WinVNKey nằm ở forum của website http://vietunicode.sf.net, hay cụ thể là:

http://vietunicode.sourceforge.net/forum/viewforum.php?f=2

Bạn có thể truy cập diễn đàn này từ hộp thoại WinVNKey bằng cách nhấn nút:

Chạy | Truy cập | Diễn đàn ở VietUnicode

Nếu bạn muốn báo lỗi, tác giả cần các thông tin về các thông số của WinVNKey mà bạn đang cài đặt trên máy của bạn. Bạn có thể bảo WinVNKey thu góp các thông tin này dùm cho bạn bằng cách nhấn nút:

Chạy | Báo lỗi | Soạn thư báo lỗi

Khi đó, bạn sẽ được một lá thư tương tự như Hình 17. Bạn chỉ cần copy lá thư này vào email của bạn, rồi sau đó mô tả thêm các vấn đề bạn đang gặp, rồi đăng trên diễn đàn WinVNKey hoặc gửi cho tác giả (hoc96@yahoo.com).

Hình 17. Thư báo lỗi do WinVNKey soạn sẵn tóm tắt các thông số của WinVNKey.

7. Kết luận

Bài này chỉ có mục đích trình bày ngắn gọn cách nhập chữ Hán hoặc Nôm bằng cách gõ âm đọc tiếng Việt. Khi đọc xong bài này, người dùng có thể dễ dàng nhập được chữ Hán hoặc Nôm bằng cách gõ âm Việt vào các văn bản. WinVNKey còn hỗ trợ Hán Nôm về rất nhiều mặt như cập nhật kho dữ liệu Hán Nôm, hoán chuyển Phồn thể sang Giản thể và ngược lại, nhập Hán Nôm bằng các phương pháp khác như Tứ Giác Hiệu Mã, Thương Hiệt, v.v. Tuy nhiên, bài viết này tránh không đề cập chi tiết vì sợ không thích hợp cho những người mới tập dùng WinVNKey. Bạn có thể đọc phần Phụ lục A để biết thêm chi tiết. Nếu bạn muốn gõ chữ Việt vào một cửa sổ và muốn chữ Hán Nôm hiện ra ở một cửa sổ khác thì xin đọc Phụ lục B.

Phụ Lục A: Thắc Mắc Thường Gặp Khi Gõ Hán Nôm

Phụ Lục B: Cách nhập chữ Hán Nôm từ cửa sổ khác